Ocena postaci generała Franco

Postać generała Franco oraz wojny domowej i jej skutków w dalszym ciągu budzi wiele emocji i kontrowersji, zarówno w samej Hiszpanii, jak i na świecie. Jednoznacznie potępiana jest w środowiskach lewicowych i centrolewicowych, gdzie Franco zazwyczaj widziany jest jako faszysta i stawiany niemal w jednym szeregu z Mussolinim i Hitlerem. Natomiast w środowiskach prawicowych i centroprawicowych spotykać się można ze skrajnie różnymi ocenami postaci (ocena ta łączy się zazwyczaj z całościowym spojrzeniem na strony konfliktu hiszpańskiej wojny domowej).

Zwolennicy generała Franco zwracają uwagę na następujące sprawy:

- Strona republikańska w czasie sprawowania rządów wprowadziła jakobiński terror, stosowała liczne egzekucje i represje zarówno wobec przeciwników politycznych, jak i osób nie prowadzących działalności politycznej, ale związanych z Kościołem katolickim. Często dochodziło do mordowania księży, zakonnic czy osób świeckich znanych z przywiązania do Kościoła). Profanowano świątynie katolickie, synagogi i meczety.

- Mordy i represje po stronie republikanów (na wzór rewolucji radzieckiej) nasiliły się w czasie trwania wojny domowej (według niektórych szacunków republikanie zabili większą liczbę ludzi niż nacjonaliści).

- Franco pomimo, że przystąpił do sojuszu z Hitlerem i Mussolinim (dołączył do tzw. paktu trzech) był przeciwny rasistowskiej ideologii Hitlera. Zezwalał na ucieczkę przez Hiszpanię z okupowanej Europy europejskich Żydów, przy czym faworyzował Sefardyjczyków. Hiszpania nie przystąpiła do II wojny światowej jednak wysłała oddziały wojskowe na front wschodni do walki z ZSRR.

- Hiszpania gen. Franco była jedynym krajem zaangażowanym w ratowanie Żydów z rąk hitlerowców, poprzez nadawanie im masowo obywatelstwa hiszpańskiego. Te działania doprowadziły do uratowania min. 46 000 Żydów, głównie Sefardyjczyków.

- Radykalne reformy wolnorynkowe i liberalizm ekonomiczny, wprowadzony przez rząd Franco w połowie lat 50. XX w., uczyniły z Hiszpanii tygrysa gospodarczego, drugie po Japonii najszybciej rozwijające się państwo świata, oraz dwunastą światową potęgę gospodarczą.

- Stabilne rządy gen. Franco, trwające 40 lat są, jak na warunki hiszpańskie, swoistym fenomenem. Od czasu agresji napoleońskiej na Hiszpanię, krajem tym wstrząsały bezustanne wojny domowe i przewroty. Między 1833 a 1868 rokiem Hiszpania miała 41 rządów, dwie wojny domowe, dwie regencje, jedną zdetronizowaną królową, trzy nowe konstytucje, 15 rewolt wojskowych, dwa powstania na Kubie. W ciągu następnych 34 lat – 27 rządów, republikę (która w ciągu 11 miesięcy miała czterech prezydentów), wojnę domową trwającą sześć lat, kilka rewolt, przegraną wojnę ze Stanami Zjednoczonymi, dwóch zamordowanych premierów i dwie konstytucje. Potem była republika (1931-36), która zdążyła mieć dwóch prezydentów, 12 rządów, kilka prób buntów i rewolucji, masę politycznych morderstw, aktów terroru i palenia kościołów. Na tle takiej historii 36 lat stabilizacji politycznej uważane jest za wartość samą w sobie.

- Od połowy lat 50 wprowadzano prawa zezwalające na coraz większą wolność osobistą. Konsekwentnie zakazywano jednak wielu działań niezgodnych z nauką Katolicką i tzw. "Patrzenia w lewo", czyli popierania poglądów lewicowych (w szczególności radykalnego socjalizmu).

- Zmach stanu i wojna domowa doprowadziła do radykalizacji strony republikańskiej, masowych mordów po jej stronie i skorzystania z pomocy ZSRR

Krytycy Franco zwracają uwagę na:

- fakt wywołania puczu wojskowego przeciwko legalnemu rządowi o orientacji lewicowej, który doszedł do władz w drodze wyborów (zwolennicy i przeciwnicy spierają się, na ile wybory te były sfałszowane i demokratyczne)

- zamach stanu zapoczątkował krwawą wojnę domową, która wyniszczyła kraj i doprowadziła do śmierci kilkaset tysięcy ludzi

- wprowadzenie osobistej dyktatury (głowa państwa, szef rządu, głównodowodzący sił zbrojnych, przewodniczący jedynej legalnej partii politycznej, wódz narodu – caudillo) w której podporą były: Falanga, armia i Kościół katolicki

- pomoc udzielona rebeliantom Franco przez nazistowskie Niemcy i faszystowskie Włochy

- stworzenie reżimu z systemem rządów jedynej legalnej partii (Falanga) z przybudówkami młodzieżowymi i paramilitarnymi, przymusowymi korporacjami zawodowymi (przed liberalizacją rynku), obozami pracy, cenzurą i tajną policją

- szereg represji stosowanych zarówno w czasie wojny domowej, jak i po jej zakończeniu; represje stosowane były nie tylko wobec czynnych przeciwników generała Franco, ale też wobec osób zaledwie podejrzanych o sprzyjanie stronie republikańskiej

- tłumienie dążeń do form autonomii krajowych ludności niehiszpańskiej (Baskowie, Katalończycy) – zakazywano używania symboliki narodowej oraz języka pod groźbą surowych kar

- niedopuszczenie do faktycznej restauracji monarchii, zamiast tego dożywotnie sprawowanie władzy bez formalnych podstaw

- sprawowanie polityki protekcjonizmu (w pierwszych kilku latach rządów)

- nastąpił zwrot posiadłości ziemskich, z których republika wywłaszczyła przed laty Kościół. Przywrócono wpływy kleru w administracji prowincjonalnej, wyłączeno duchownych spod jurysdykcji państwowej i oddano pod kontrolę 88% szkolnictwa i 77% wydawnictw.

Najczęściej przytaczanym argumentem w obronie generała Franco jest ten, iż wobec zagrożenia ze strony komunistów i anarchistów powstała nadzwyczajna sytuacja, wymagająca nadzwyczajnych działań. W związku z tym stosowane przez Franco represje jego zwolennicy bądź usprawiedliwiają (zwykle robi to prawica) bądź (częstsze stanowisko) potępiają, stwierdzając jednak, że zasługi generała w uratowaniu Hiszpanii od komunizmu i anarchii przewyższają złe strony jego rządów. Ponadto zdaniem zwolenników Franco jego "zła prasa" ma dwojaką przyczynę – ich zdaniem panujące we współczesnym świecie są ideologie lewicowe stojące na antypodach kontrrewolucji i katolickiej Hiszpanii Franco. Drugą ma być twierdzenie, iż znakomita większość niehiszpańskojęzycznych publikacji o Franco jest dziełem jego zaciekłych wrogów politycznych.